Kim był Dariusz III? Wstęp do historii
Życiorys ostatniego Achemenidy
Dariusz III, którego pierwotne imię brzmiało Artaszata (staropers. Artašiyāta), był ostatnim królem perskim z potężnej dynastii Achemenidów. Jego panowanie, przypadające na lata 336-330 p.n.e., stanowiło dramatyczny finał epoki świetności Imperium Perskiego. Choć zasiadł na tronie, jego rządy były naznaczone nieustannym zagrożeniem ze strony rosnącej potęgi Macedonii pod wodzą Aleksandra Wielkiego. Uważany przez wielu historyków za władcę o ograniczonych ambicjach, Dariusz III zlekceważył potęgę młodego króla, co ostatecznie doprowadziło do upadku jego imperium. Historia jego krótkiego, lecz burzliwego panowania jest nierozerwalnie związana z podbojami Aleksandra, który na zawsze odmienił oblicze starożytnego świata.
Pochodzenie i objęcie tronu przez Dariusza III
Droga Dariusza III na tron perski była skomplikowana i naznaczona intrygami. Jego ojcem był Arsames, a matką Sysygambis. Pierwotnie znany jako Artaszata, został wyniesiony na tron przez potężnego dworzanina Bagoasa. Bagoas, ten sam intrygant, który wcześniej otruł poprzednich władców perskich, widział w Artaszacie marionetkowego króla, którym mógłby manipulować. To właśnie Bagoas był odpowiedzialny za usunięcie z drogi do władzy poprzedników Dariusza, co położyło fundament pod jego objęcie tronu. Po wstąpieniu na tron, Artaszata przyjął imię Dariusz, stając się ostatnim królem Imperium Perskiego z dynastii Achemenidów. Jego imię, Dārayavaʰuš w języku perskim, a Dareios w greckim, miało symbolizować potęgę i królewskość, choć jego faktyczne rządy miały okazać się dalekie od tej potęgi.
Imperium Perskie w obliczu wyzwania
Konflikt z Grekami i Macedończykami
Panowanie Dariusza III przypadło na czas, gdy potęga Imperium Perskiego, choć wciąż olbrzymia, zaczynała ustępować miejsca nowym siłom na arenie międzynarodowej. Napięcia między Wschodem a Zachodem, odwieczna rywalizacja między światem greckim a perskim, nabrały nowego wymiaru wraz z pojawieniem się Aleksandra Macedońskiego. Choć Dariusz III stłumił rebelię w Egipcie w 334 p.n.e., przyjmując tam nawet tytulaturę faraońską, jego uwaga była coraz bardziej skupiona na zachodniej granicy imperium. Grecy, zjednoczeni pod wodzą ambitnego króla Macedonii, postrzegali Persję jako odwiecznego wroga, a Aleksander Wielki, dziedzicząc ambicje swego ojca Filipa II, postanowił dokończyć dzieło podboju Azji Mniejszej i całego Imperium Perskiego. Konflikt ten, choć zapoczątkowany przez Filipa, stał się głównym wyzwaniem panowania Dariusza III, definiującym jego panowanie jako nieustanną walkę o przetrwanie.
Kluczowe bitwy: Granik, Issos i Gaugamela
Losy Imperium Perskiego i panowania Dariusza III rozstrzygnęły się na polach bitew, gdzie nieustraszony Aleksander Macedoński okazał się być genialnym strategiem. Pierwsze starcie miało miejsce nad rzeką Granik w 334 p.n.e. To tam macedońska falanga po raz pierwszy zmierzyła się z perską armią, a zwycięstwo Aleksandra otworzyło mu drogę do Azji Mniejszej. Kolejna kluczowa bitwa rozegrała się pod Issos w 333 p.n.e. Dariusz III osobiście dowodził swymi wojskami, jednak mimo przewagi liczebnej, poniósł druzgocącą porażkę. W tej bitwie miało miejsce wydarzenie, które na zawsze wryło się w historię – do niewoli dostała się cała królewska rodzina Dariusza: jego matka Sysygambis, żona Statejra, córki Statejra II i Drypetis, a także jego syn Ochos. Ostatecznym i decydującym starciem była bitwa pod Gaugamelą w 331 p.n.e. Mimo że Dariusz III zgromadził ogromną armię, składającą się z różnych narodowości imperium, ponownie został pokonany przez Aleksandra. Klęska ta otworzyła Macedończykowi drogę do serca Persji, Babilonu, Suzy i Persepolis, znacząc tym samym faktyczny koniec panowania Achemenidów jako niezależnej potęgi.
Upadek i śmierć Dariusza III
Ucieczka, uwięzienie i zamach
Po druzgocącej porażce pod Gaugamelą, która przypieczętowała losy jego imperium, Dariusz III, zamiast stawić czoła nieuchronnemu, zdecydował się na ucieczkę. Uciekł na wschód, do Baktrii, mając nadzieję na zebranie nowych sił i kontynuowanie walki. Jednak jego upadek był już nieodwracalny. Zamiast lojalności i wsparcia, spotkał się ze zdradą. W 330 p.n.e. został zamordowany przez spiskowców pod wodzą Bessosa, satrapy Baktrii, który był jego krewnym. Bessos, działając z cynicznym zamiarem przejęcia władzy, najpierw uwięził swojego króla, a następnie go zabił, licząc na to, że pozbywając się niewygodnego władcy, zyska przychylność nowego zdobywcy.
Dziedzictwo: Bessos i Aleksander po śmierci Dariusza
Śmierć Dariusza III nie zakończyła jednak historii. Bessos, po zamordowaniu swojego władcy, ogłosił się królem Persji jako Artakserkses V, próbując kontynuować rządy Achemenidów. Jego nadzieje okazały się jednak płonne. Aleksander Wielki, dotarłszy do miejsca, gdzie przetrzymywano Dariusza, odnalazł jego ciało. Bessos został schwytany przez Aleksandra i nakazano jego egzekucję, co było symbolicznym aktem zemsty za zdradę i morderstwo ostatniego króla Persji. Aleksander, okazując szacunek dla pokonanego wroga, nakazał godny pochówek dla Dariusza III. Co więcej, w geście integracji i symbolicznego połączenia obu rodów, Aleksander poślubił córkę Dariusza III, Statejrę, w 324 p.n.e. Był to znaczący gest, mający na celu uspokojenie nastrojów w podbitym imperium i legitymizację jego władzy. Choć panowanie Dariusza III zakończyło się tragicznie, jego śmierć otworzyła nowy rozdział w historii, w którym Aleksander Wielki stał się niekwestionowanym władcą rozległego imperium.
Źródła i badania nad panowaniem Dariusza III
Główne źródła historyczne
Wiedza nasza o panowaniu Dariusza III i burzliwych wydarzeniach, które doprowadziły do upadku Imperium Perskiego, opiera się przede wszystkim na relacjach greckich i rzymskich historyków, którzy opisywali czasy panowania Aleksandra Wielkiego. Do najważniejszych z nich należą Diodor Sycylijski, którego „Biblioteka Historyczna” zawiera szczegółowe opisy kampanii Aleksandra, Plutarch, autor słynnych „Żywotów równoległych”, w tym biografii Aleksandra, oraz Arrian, którego „Dzieje Aleksandra Wielkiego” są uważane za jedno z najbardziej rzetelnych źródeł. Nie można również zapomnieć o Kurcjuszu Rufusie, którego dzieło również dostarcza cennych informacji, choć bywa czasem bardziej literackie niż ściśle historyczne. Te starożytne pisma, mimo upływu wieków, stanowią fundament naszych badań nad postacią Dariusza III i jego rolą w historii starożytności.
Legendy: skarb Dariusza III
Oprócz historycznych relacji, postać Dariusza III obrosła również legendami, z których najbardziej znana jest ta o ukrytym „skarbie Dariusza III”. Według podań, król ten miał ukryć ogromne bogactwa – tony złota, srebra i drogocennych klejnotów – przed nadciągającymi wojskami Aleksandra. Mimo licznych poszukiwań prowadzonych na przestrzeni wieków, ten mityczny skarb nigdy nie został odnaleziony. Legenda ta, choć pozbawiona historycznych dowodów, dodaje tajemniczości postaci ostatniego króla Persji i symbolizuje utraconą potęgę i bogactwo imperium, które przeminęło wraz z jego śmiercią. Jest to świadectwo tego, jak głęboko Dariusz III i jego epoka wryły się w zbiorową wyobraźnię, stając się przedmiotem fascynacji i spekulacji.
Dodaj komentarz